Konflik semasa antara Israel dan Iran pada tahun 2025 membuka kembali perbincangan tentang peranan Iran dalam sejarah Islam dan dunia. Di sebalik konflik geopolitik yang panas, Iran sebenarnya adalah bumi yang pernah melahirkan ramai ulama dan saintis Islam dari Iran yang sangat berpengaruh. Mereka menyumbang bukan sahaja dalam bidang agama, tetapi juga sains, perubatan, falsafah, dan matematik.
Berikut adalah senarai tokoh besar berketurunan Parsi yang telah meninggalkan warisan ilmu yang kekal hingga ke hari ini.
Bagi memahami politik, saya sarankan anda baca buku Politik Untuk Pemula oleh Ayman Rashdan Wong, klik di sini.
Saintis Islam Ibnu Sina – Bapa Perubatan Moden
Ibnu Sina atau Avicenna (980–1037M), lahir di Bukhara (kini Uzbekistan), merupakan salah seorang tokoh perubatan paling berpengaruh dalam sejarah dunia Islam dan Barat. Walaupun beliau dilahirkan di luar Iran moden, keturunannya adalah Parsi, dan beliau menulis dalam bahasa Arab dan Parsi.
Karyanya yang paling masyhur, Al-Qanun fi al-Tibb (The Canon of Medicine), menjadi rujukan utama di Eropah selama lebih 500 tahun. Selain perubatan, beliau juga menulis dalam bidang falsafah, kimia, logik dan muzik.
Al-Ghazali – Ulama Penyatu Sufi dan Syariah
Imam Al-Ghazali (1058–1111M), lahir di Tus, Iran, ialah ulama besar dalam bidang usuluddin, falsafah dan tasawuf. Karyanya Ihya Ulum al-Din masih menjadi bacaan wajib dalam institusi pengajian Islam.
Walaupun sebahagian umat Islam sering membezakan antara “ulama fikah” dan “sufi”, Al-Ghazali berjaya menyatukan keduanya, menjadikan ilmu tasawuf diterima secara meluas dalam kalangan Ahlus Sunnah wal Jamaah.
Saintis Islam Khawaja Nasiruddin Al-Tusi – Ahli Matematik dan Astronomi
Tokoh ini merupakan ahli falsafah, ahli fizik dan ahli matematik dari Iran. Beliau dikenali dengan sumbangan penting dalam bidang astronomi dan trigonometri sfera, serta menyelia penubuhan Balai Cerap Maragha yang termasyhur.
Selain itu, Al-Tusi juga terkenal dengan karyanya Akhlaq-i Nasiri, yang membincangkan etika dan falsafah moral yang masih relevan dalam konteks kehidupan moden.
Rumi – Penyair Sufi Dunia
Jalaluddin Rumi (1207–1273M), walaupun sering dikaitkan dengan Turki (kerana makamnya di Konya), beliau sebenarnya berasal dari Balkh, wilayah Parsi lama (kini Afghanistan). Keluarganya adalah dari keturunan Parsi, dan beliau menulis sepenuhnya dalam bahasa Parsi.
Karya beliau seperti Masnavi-i Ma’navi menjadi salah satu teks puisi sufi yang paling banyak dibaca di dunia, bukan hanya dalam kalangan Muslim, tetapi juga masyarakat Barat.
Imam Khomeini – Ulama Revolusi Iran
Dalam era moden, Imam Ruhollah Khomeini (1902–1989) memainkan peranan besar dalam sejarah Iran melalui Revolusi Islam 1979. Beliau bukan sahaja ulama Syiah yang disegani, tetapi juga tokoh politik yang berjaya mengubah sistem pemerintahan Iran daripada monarki kepada Wilayah al-Faqih.
Beliau juga penulis puluhan kitab fiqh dan falsafah, serta tokoh yang memberi kesan kepada banyak gerakan Islam politik di Timur Tengah dan luar.
Omar Khayyam – Ahli Matematik dan Penyair Parsi
Nama Omar Khayyam (1048–1131M) terkenal sebagai ahli matematik yang menyumbang kepada teori algebra dan kalendar solar Jalali (lebih tepat daripada kalendar Gregorian). Dalam masa sama, beliau juga penulis puisi rubaiyat yang mendalam dalam tema kehidupan, kematian dan spiritualiti.
Sumbangan beliau menunjukkan betapa ulama dan saintis Islam dari Iran memiliki keseimbangan antara logik dan seni, sesuatu yang jarang berlaku pada zaman kini.
Saintis Islam Fakhruddin al-Razi – Mufassir Agung Dari Rayy
Fakhruddin al-Razi (1149–1209M), lahir di Rayy, Iran, adalah ulama tafsir yang terkenal dengan karya agung Tafsir al-Kabir atau Mafatih al-Ghayb. Karyanya mendalam, mencakupi pelbagai cabang ilmu termasuk falsafah dan sains ketika mentafsirkan ayat-ayat al-Quran.
Tafsiran beliau sangat kritis dan mendalam, menjadikannya rujukan utama dalam kalangan sarjana tafsir Sunni hingga hari ini.
Mereka Masih Relevan Dalam Dunia Islam Moden
Ulama dan saintis Islam dari Iran bukan sekadar tokoh sejarah. Warisan mereka masih hidup melalui universiti, kajian akademik, karya terjemahan, dan juga dalam sistem pendidikan agama dan sains moden.
Oleh itu, walaupun Iran hari ini terlibat dalam konflik geopolitik yang rumit, kita tidak boleh menafikan sumbangan peradaban Parsi kepada dunia Islam dan dunia secara keseluruhannya. Ilmu mereka melangkaui sempadan mazhab, bangsa dan negara.
Ilmu Adalah Warisan Tanpa Sempadan
Dalam suasana perang dan ketegangan politik, artikel ini mengajak kita untuk melihat sisi lain Iran, bukan dari perspektif politik semata-mata, tetapi dari sudut intelektual dan spiritual.
Semoga generasi kini tidak lupa bahawa ulama dan saintis Islam dari Iran adalah sebahagian daripada legasi kegemilangan tamadun Islam. Dan mungkin, dari warisan ini jugalah muncul harapan untuk masa depan yang lebih aman dan berilmu.
